Slaan aan ’n vrou, slaan aan ’n rots

Dis dalk waar van ander gemeenskappe ook, maar dit is beslis waar van Suid-Afrika: Dit was (en is) vroue wat deur die eeue ons gemeenskappe geanker en stabiel gehou het.

Terwyl Suid-Afrika die afgelope naweek die lewe van 'n politikus gevier het wat 'n dekade lank 'n laevlak-burgeroorlog aangepor het, het Iran die dood 'n jaar gelede van 'n 22-jarige vrou, Mahsa Amini, herdenk. Sy is deur die Iranse polisie vermoor omdat sy nie haar hijab reg gedra het nie.

Die weerstand wat die vroue van Iran sedertdien teen die tirannieke bewind van fundamentalistiese Moslem-politici bied, sal in die geskiedenis as een van die mees heroïese hoofstukke opgeteken staan. Honderde is in die proteste doodgeskiet, duisende in die tronk gestop en minstens sewe is deur die staat tereggestel. En steeds duur die proteste voort.

Nasionale helde is gewoonlik mans, want hulle word presidente en generaals. Terwyl ek Saterdagnag na 'n dokumentêre film oor Amini kyk, begin ek nadink oor vrouehelde wat nie genoeg erkenning kry nie.

Soos Mantatisi, wat in 1813 op 40-jarige ouderdom die leier van die Batlokoa in die Wilgerriviervallei by vandag se Harrismith geword het toe haar man, die hoofman van die klan, dood is en haar seun, Sekonyela, te jonk was om by hom oor te neem.

In 1822 is haar klan deur Mpangazitha van die amHlubi oorval, wat weer voor Shaka se leër gevlug het – dit was deel van die aaklige Lifaqane-periode – en in die jare daarna het sy as een van die voorste en mees gevreesde militêre stratege en veggeneraals in Sentraal-Suid-Afrika ontpop.

Die wit gemeenskappe van die suidpunt se trauma het so agt dekades later gekom, met die oorlog tussen die Boere van Transvaal en die Vrystaat en die Britte. Ja, daar was dapper generaals soos Christiaan de Wet en Koos de la Rey, maar dit was weer die vroue wat die ankers was. Vroue soos Nonnie de la Rey, vrou van Koos, wat maande lank voor die Britte gevlug en deur hulle generaals gevrees is. En soos Emily Hobhouse, die Engelse vrou wat die toestande in die haglike konsentrasiekampe wêreldkundig gemaak het.

Charlotte Maxeke was die eerste swart Suid-Afrikaanse vrouedokter; sy het in 1903 in Ohio gegradueer. Sy was 'n vurige kampvegter vir mense- en vroueregte en in 1918 stigter van die Bantu Women’s League, wat later die ANC se Vroueliga geword het.

Ek het 'n klompie jare gelede na 'n uitstalling oor Rosa Parks in Washington gaan kyk. Sy was 'n kleremaakster wat in 1955 geweier het om uit 'n bus in Montgomery, Alabama, geskop te word omdat sy swart is, wat tot 'n groot busboikot gelei en 'n belangrike rol in die veldtog vir burgerregte gespeel het.

Daar was 'n handgeskrewe nota van haar in die uitstalling wat net ná die voorval geskryf is. Sy skryf: “I had been pushed around all my life and felt at this moment that I couldn’t take it anymore.”

'n Jaar later stap sowat 20 000 vroue na die Uniegebou in Pretoria om teen die paswette beswaar te maak. Dit is gelei deur Rahima Moosa, 'n vakbondleier van die Strand wat 'n jaar tevore ook 'n groot rol met die opstel van die Vryheidsmanifes gespeel het, Sophie de Bruyn (wat nog leef), Lilian Ngoyi, Helen Joseph en Albertina Sisulu, wat almal voorste anti-apartheidsaktiviste was.

Ek dink aan Ruth First, alumnus van Jeppe High School for Girls waar my vrou baie jare later hoofmeisie was. First was 'n joernalis, een van die aangeklaagdes van die hoogverraadverhoor van 1956-'61 en was in 1963 vier maande in eensame aanhouding voor sy in ballingskap gegaan het. Sy was 'n navorser by die Eduardo Mondlane-universiteit in Maputo toe 'n bom wat deur die veiligheidspolisie aan haar gestuur is, haar op 17 Augustus 1982 doodgemaak het. Sy was met die Kommunisteparty se leier en later minister Joe Slovo getroud.

Helen Suzman het in 1959 van die Verenigde Party weggebreek en die Progressiewe Party gestig, wat sy 36 jaar lank in die wit parlement verteenwoordig het. Sy was 'n genadelose teenstander van die Nasionale Party en het 'n goeie vriendskap met Nelson Mandela en ander opgebou nadat sy jaar ná jaar Robbeneiland besoek het om die omstandighede van politieke gevangenes te ondersoek.

Met die embarrasserende manewales van Busisiwe Mkhwebane vars in ons gedagtes, is dit ook goed om haar pionier-voorganger as openbare beskermer, Thuli Madonsela, te onthou.

Twee van die voorste helde van my beroep is Maria Ressa van die Filippynse mediagroep Rappler, wat voorverlede jaar die Nobelprys vir Vrede gekry het, en Anna Politskovskaya van die Russiese koerant Novaya Gazeta, skrywer van onder meer Putin’s Russia, wat in 2006 deur die regime vermoor is.

Belarus is nie gereed om 'n vrou as president te hê nie, het die diktator van dié land, Alexander Lukashenko, in 2020 verklaar toe Sviatlana Tsikhanouskaya haar as kandidaat beskikbaar gestel het nadat haar man in die tronk gestop is. Sy is vandag die leier en simbool van die opposisie in Belarus, al moes sy na Letland uitwyk.

Dit is maar net 'n paar van die vrouehelde van wie ons weet omdat hulle name in die media genoem is. Daar is miljoene ander – ma’s en oumas, susters en dogters – wat kinders onder moeilike omstandighede grootmaak, families bymekaar hou en 'n teenvoeter vir liefdeloosheid is.

Dankie.

Met groot waardering vir my ma, my drie susters, my dogter en die vrou wat bereid was om met my te trou.

Wathint' Abafazi, Wathint' Imbokodo.

Max

Skull song

A sea-god, whose father had been a mortal, becomes a skeleton.

The skin of the sea was thick, to-night,
And the tone of the sea was dull;
When I found by the edge of the sullen sea
The half of a sea-god’s skull.

Half of a sea-god’s skull was there,
Half of a sea-god’s tail.
When I dug them out of the clutch of the sand
The peering moon went pale.

The peering moon went pale, because
Her other eye had seen
The other half of the sea-god’s bones
Ten thousand fathom green . . .

Ten thousand fathom green with sea,
The sea-god’s other bones
Swayed in a dead sea-goddess’s arms
On a pile of sea-washed stones.

The skin of the sea was thick, to-night,
And the tone of the sea was dull,
While I buried away from the sinister sea
All the mortal part of a skull.

– Genevieve Taggard

♦ VWB ♦

NEEM DEEL AAN DIE GESPREK: Gaan na heel onder op hierdie bladsy om op hierdie artikels kommentaar te lewer. Ons hoor graag van jou.