Dis nou mooi, dis nou báie mooi

Hoe het dit gekom dat ons in Afrikaans praat van iets wat “so lelik soos die nag" is? Die nag is by tye dalk gevaarlik of onheilspellend of bloot net onbekend, maar lélik?

En hoe besluit ons wat is vir ons mooi of lelik of iewers tussenin, en maak dit saak? Is daar 'n verskil tussen 'n estetiese oordeel oor 'n kunswerk, en dié oor 'n produk soos 'n motor of 'n vliegtuig of 'n seilskip? Of, shock shock horror horror, 'n mooi of 'n lelike mens?

Ronald Moore skryf in die Encyclopedia of Aesthetics: “Philosophical reflection on the nature of aesthetic ugliness has centered on three issues: (1) the conceptual problem of providing a correct analysis of ugliness, particularly in its relation to beauty; (2) the ontological problem of determining whether ugliness exists (i.e., whether there are any things that truly are ugly) and, if it does, how it becomes engaged in aesthetic judgment; and (3) the critical problem of accounting for ugliness's salubrious effects both within and without the world of art."

Dis deesdae gevaarlik om in die openbaar een of ander oordeel oor iets se mooi- of lelikgeit uit te spreek, nog meer so as dit by mense kom. Jy kan tog nie sê jy vind Penélope Cruz beeldskoon sonder om 'n wêreld van vooroordele oor gender en kultuur en afkoms te verklap nie, of kan jy?

Kan 'n diamant of 'n goue ring nog vir jou mooi wees as jy weet dit kom uit 'n myn waar mense elke dag in lewensgevaar moet werk vir 'n skamele loon?

Ons verkies gewoonlik om goed te koop wat vir ons mooi is bo iets wat nié is nie, maar die ander faktore is tog nooit irrelevant nie. Funksie bo vorm, of nie altyd nie?

Dan is daar die verskynsel dat mense soms juis van iets hou omdat soveel ander mense dit as lelik beskou. Help verklaar dít dalk die gewildheid van Birkenstocks of Crocs?

Of, vergelyk hierdie twee karre, 'n 2008-model Alfa Romeo Disco Volante Spyder en 'n 2005-model Chrysler PT Cruiser GT Convertible – wat my betref onderskeidelik 'n hoogtepunt en 'n laagtepunt van die Westerse estetiese tradisie:

As dit by mense kom, word die Vlaamse skilder Quinten Matsijs se uitbeelding van die vrou regs uit 1513 soms voorgehou as die nulpunt waarmee 'n estetiese skaal gekalibreer kan word.

(Ek wou sê sy laat my bietjie aan Magnus Malan dink, maar ek gaan liewer nie. Minstens een van die twee is darem 'n oil painting.)

Matsijs sou dit waarskynlik nie vandag gewaag het om so iets te skilder nie. Daar is selfs 'n naam vir dié soort vooroordeel: “lookism". Hier is Wikipedia se definisie:

“Lookism is the discriminatory treatment of people who are considered physically unattractive. It occurs in a variety of settings, including dating, social environments, and workplaces. Lookism has received less cultural attention than other forms of discrimination (such as racism and sexism) and typically does not have the legal protections that other forms often have, but it is still widespread and significantly affects people's opportunities in terms of romantic relationships, job opportunities, and other realms of life. The same concept from the opposite angle is sometimes named ‘pretty privilege'."

Sommige plekke, soos die Australiese deelstaat Victoria, het selfs wetgewing wat lookism verbied. Volgens SmartCompany het Victoria se Equal Opportunity and Human Rights Commission in die vyf jaar tot 2013 altesaam 96 gevalle hanteer waar werkers gevoel het daar is op grond van hul voorkoms teen hulle gediskrimineer: “Reasons ranged from being “ugly”, [to being] blonde or having tattoos. A further 107 people lodged claims based on the grounds of obesity, 10 for being underweight and 17 thought their height was a factor. Hairstyles led to 38 claims and tattoos and piercings caused 22 claims."

Of dié soort ding 'n groter probleem in Australië as in ander lande is, is dalk 'n vraag vir baie dapper navorsers om te probeer beantwoord. Soos Gillian Rhodes, Leigh Simmons en Marianne Peters, wat in 2005 in 'n studie probeer uitvind het: “Does attractiveness enhance mating success?"

In die opsomming van die studie sê die drietal: “To determine which aspects of attractiveness were important, we examined associations between sexual behaviors and three components of attractiveness: sexual dimorphism, averageness, and symmetry."

Hul bevindings dui daarop dat “individuals of high phenotypic quality have higher mating success than their lower quality counterparts".

Ek self sal te bang wees om my uit te laat oor enigiemand se fenotipiese gehalte, laat staan nog hulle kanse op suksesvolle paring, maar ek sal darem dít sê: Dis nou regtig mooi gestel.

♦ VWB ♦

NEEM DEEL AAN DIE GESPREK: Gaan na heel onder op hierdie bladsy om op hierdie artikel kommentaar te lewer. Ons hoor graag van jou.