Goeie nuus: Jy kan jou voorsate kies

Dis Erfenisdag. So, wat is ons “erfenis”? En wie is “ons”?

In 2008 sit ek op die balkon van ’n klein hotelletjie in die eeue oue stad Mostar in Bosnië-Herzegovina. Ek skryf die voorwoord vir my boek Of Tricksters, Tyrants and Turncoats, die tweede in my reeks boeke met ongewone verhale uit ons geskiedenis; met “ons” wat verwys na ons hier aan die suidpunt van Afrika.

Honderd meter of so van my balkon is daar ’n manjifieke antieke gebou wat in 1993 tydens die oorloë in die ou Joego-Slawië aan stukke gebombardeer is. Die Serwiërs en die Kroate het die geskiedkundige ou stad tot bouvalle verniel, waaronder die brug en die moskee wat in die 1500’s gebou is.

Die brug en die moskee is in die Moslem-sektor, my hotel is in die Kroatiese sektor. Die meeste Serwiërs was in daardie stadium uit die stad gedryf.

’n Plaaslike vredesaktivis gaan wys vir my die plaaslike hoërskool waar Moslemkinders (deesdae word na dié groep as Bosniakke verwys) en Kroate afsonderlik skoolgaan.

Die mense bly in dieselfde dorpe en stede. Hulle praat dieselfde taal. Hulle lyk dieselfde. Maar die kinders word vertel dat hulle niks gemeen het nie. Hulle geskiedenisonderwysers leer hulle dat “hulle”, die ander groep, bose vyande is.

Ek was tydens dié besoek aan die Balkans ook in Serwië, Kosovo en Kroasië. Ek is selfs onder polisiebegeleiding na Mitrovica in Kosovo waar etniese Albanese en Serwiërs mekaar so haat dat ’n VN-vredesmag hulle uitmekaar moet hou.

In dié wêreld sal een gemeenskap vir jou ’n gehate oorlogsmisdadiger uitwys; ’n kilometer of wat verder sal ’n ander gemeenskap dieselfde man as edele, dappere nasionale held noem.

Ek was ’n bietjie soos ’n evangelis tydens dié besoek, skryf ek in my voorwoord. Die oorloë daar het in 1995 geëindig, net mooi ’n jaar nadat ons ’n demokrasie geword het. Ek het kopieë van my vorige boek, Of Warriors, Lovers and Prophets, aan gemeenskapsleiers uitgedeel en gespog met hoe ons in Suid-Afrika ons gedeelde geskiedenis en erfenis ontdek en watter vordering ons na groter sosiale kohesie ná eeue van bittere onreg gemaak het.

Die reaksie op my drie populêre geskiedenisboeke het my aangenaam verras. My resep is om die stories van interessante, ongewone mense uit die 350 jaar van ons geskiedenis – ons gedeelde geskiedenis, ons almal se geskiedenis – te vertel, sonder om skuld uit te deel of vingers te wys. Dié mense se stories gee dan die agtergrond van wat in hulle tyd in ons land gebeur het.

By een hoërskool waarheen ek genooi is om oor die boeke te praat, het ’n swart seun in ietwat gebroke Engels vir my gesê die storie wat hom die meeste aangegryp het, was my storie van Nonnie de la Rey, vrou van generaal Koos. By ’n meestal wit skool het ’n meisie weer gesê haar gunsteling-storie was dié van die “oorlogdokter” van die Xhosa, Makhanda.

En hieruit het my tesis ontwikkel dat ons almal ons ancestors kan kies. (Voorvaders is net manlik en voorsate voel asof dit na biologiese mense verwys van wie jy afstam. As ek voorsate gebruik, bedoel ek dit in die sin waarin veral swart landgenote van ancestors praat: nie dooies aan wie jy noodwendig biologies verwant is nie.)

Dis nie so vreemd nie. Jan van Riebeeck word byvoorbeeld as ’n Afrikaner-voorsaat gesien, maar hy was maar net ’n paar jaar lank hier, het glad nie van die plek gehou nie en het geen bloedlyn agtergelaat nie. Afrikanerhelde soos Piet Retief, Christiaan de Wet en Jopie Fourie word ook as voorsate gesien deur mense wat geen bloedverwantskap met hulle het nie.

Dan mag ek mos sê ek verkies om nie Hendrik Verwoerd of Jimmy Kruger as ’n voorsaat te hê nie, veel eerder die Khoe-kryger Doman, die Sotho-filosoof Mohlomi, Beyers Naudé of Nelson Mandela?

Wat ek eintlik wil sê, is dat ons almal mekaar beter gaan verstaan as ons die stories van al ons gemeenskappe ken.

Ek is self baie verryk deur my jarelange navorsing oor die geskiedenis van my geboorteprovinsie, die Vrystaat, veral die voor-koloniale en vroeë koloniale geskiedenis van die Basotho. En dit het net gebeur omdat my pa my as kind van die besonderse koning Moshoeshoe vertel het.

My navorsing vir die geskiedenisboeke – en twee wat op pad is – het my oneindig baie gehelp om my nasie beter te verstaan.

My grootste spyt is dat my Sesotho baie elementêr is en ek geen ander inheemse taal leer praat het nie.

So wat is my “erfenis”; wat is my “kultuur”?

My liefde vir vleisbraai deel ek met die meeste swart Suid-Afrikaners. Rugby ook, veral Xhosasprekendes. My kossmake kom veral uit ons Maleiergemeenskap.

Die res is eintlik net taal: Afrikaans is my moedertaal. Ek is nie ’n politieke Afrikaner nie; ek praat net Afrikaans en is die produk van ’n Afrikaanssprekende agtergrond.

Ek is al 23 jaar lank met ’n Engelssprekende vrou getroud en daar is nie ’n jota se “kulturele verskil” tussen ons nie, net taal. En gelukkig kan ek Engels en sy Afrikaans praat.

Ek het in my jonger dae ’n paar Boerejode geken, soos Boetie Edelstein, wat net so Afrikaans soos ek was, maar steeds die Joodse geloof aangehang het.

Natuurlik is ons almal nie eenders nie, dank die vader. Maar as ek party Afrikaners se goed op sosiale media of hulle kommentare op Afrikaanse webwerwe lees of na van die Afrikaanse musiek luister, is dit ook duidelik dat ek meer met my swart stedelike vriende en kollegas as met dié mense gemeen het.

Maak die laer oop, kamerade, almal van julle, uit alle gemeenskappe. Dit is ’n wonderwêreld van ontdekking. Ons hoort almal hier en gaan saam sink of swem.

Groetnis
Max

Fugal

A shriek, dawn-like, birdless – an ordained
stratum – pulsing canticle of the numen. 

The chant coarsely flung at the bosky ridges 
of shattered clavicle – skull doused in lacquer. 

Hear into the negative of bone the annals of a hut,
lamina of guttural gowk.                                         
Fluted brinks of obsidian 
cloaked dimly in canon – clamor, mist, shaping the glum 

worship. The rite of splay – to utter a corpse to dazzle
– entombing the nebulous flesh in funerary hum, a syllabic urn.

– Santee Frazier

♦ VWB ♦

NEEM DEEL AAN DIE GESPREK: Gaan na heel onder op hierdie bladsy om op hierdie artikels kommentaar te lewer. Ons hoor graag van jou.