Oor hoernaliste, gonzo-joernalistiek, liefde en stormagtige huwelike

EK was 23 jaar oud toe ek as verslaggewer by ’n koerant aangesluit het. Ek is 49 jaar later steeds ’n joernalis.

Dit is ’n edel beroep, maar een wat in die gemeenskap onderaan die lys van gerespekteerde beroepe staan, selfs laer as prostitute en prokureurs, as ’n mens ’n opname van ’n paar jaar gelede kan glo. (Ek glo dit.)

Ek wou nooit iets anders doen nie. Ek het op hoërskool al besluit ek wou ’n joernalis word. Ek het regte gaan studeer omdat daar nie in die 1970’s joernalistieke kursusse by Afrikaanse universiteite aangebied is nie, maar ek wou nooit ’n prokureur of advokaat word nie.

Die lewe het die afgelope 49 jaar te veel draaie geloop vir my om met enige geloofwaardigheid te kan sê wat my as 23-jarige se sterkste oorweging was om die joernalistiek te kies.

Ek kan seker sê ek wou die waarheid en die demokrasie dien, maar ek dink my liefde en aanleg vir skryf en my romantiese beeld van hardegat-joernaliste was meer prominent: hardebaarde (destyds meestal mans) met ’n fok-jou-houding wat hard drink, hard werk en die lewe op sy lelikste en mooiste ervaar en dan die publiek in roerende prosa daaroor inlig.

’n Soort subkultuur van avonturiers, storievertellers en waarheidsoekers wat ek baie aanloklik gevind het.

Die Amerikaanse joernalis/skrywer Hunter S. Thompson van gonzo-joernalistiek-faam was so iemand. Dit was die naaste wat ek ooit aan ’n rolmodel gekom het. Briljante, kreatiewe, wilde man.

Ek kan my vandag nog vereenselwig met wat hy van my beroep gesê het: “As far as I’m concerned, it’s a damned shame that a field as potentially dynamic and vital as journalism should be overrun with dullards, bums, and hacks, hag-ridden with myopia, apathy, and complacence, and generally stuck in a bog of stagnant mediocrity.”

Die joernalistiek het my ’n ryk, opwindende en interessante lewe besorg. Ek het die wêreld gesien, ek het onderhoude met baie magtige politici en generaals van hier en elders in Afrika en die Weste gedoen, ek het verskeie oorloë ervaar en lande soos Rwanda, Bosnië-Herzegowina, Serwië en Kosovo kort ná die konflik daar besoek.

Maar bowenal het ek honderde regtig interessante mense, helde en hoere, ontmoet en die gebeure in my eie land van die middel-1970’s tot vandag toe vanuit ’n voorste stoel kon beskou. Ek het die beste en slegste van my mede-Suid-Afrikaners eerstehands ervaar.

Dit was nie alles maanskyn en rose nie. Daar was twee sluipmoordaanvalle op my lewe, my kantoor is opgeblaas, ek was in ’n ernstige vliegtuigongeluk, ek is twee keer summier afgedank, ek het ’n lang kriminele rekord en ek was soms baie arm.

Dis ’n bietjie soos ’n stormagtige huwelik met ’n vrou vir wie jy vreeslik lief is.

Ek het wonderlike ervarings in radio en televisie gehad, veral Special Report oor die WVK en Special Assignment, maar in my hart was en is ek eintlik ’n koerantman. Wat ons vandag by Vrye Weekblad 3.0 doen, maak my baie gelukkig en dankbaar.

My nostalgie vir joernalistiek is die naweek geprikkel toe ek weer na Steven Spielberg se film The Post op Netflix gekyk het. Dit gaan oor die drama van The Washington Post wat in 1971 besluit het om die verdoemende Pentagon Papers oor die oorlog in Viëtnam te publiseer nadat The New York Times reeds deur die hof verbied is om dit te doen. Tom Hanks is die beroemde redakteur Ben Bradlee en Meryl Streep die formidabele eienaar, Katharine Graham.

Dis Hollywood, ja, maar gee ’n mens tog ’n realistiese kykie in die binneste van ’n koerant en die besluite wat soms geneem moet word.

Die publikasie van die Pentagon Papers het die Post beroemd gemaak en ’n kultuur in die Amerikaanse perswese verander waar redakteurs en eienaars intieme vriende met senior politici was. Die destydse minister van verdediging, Robert MacNamara, was een van Graham se beste vriende, terwyl Bradlee huisvriende van JF Kennedy was.

Hier by ons was dit ook so. Ek het in 1974 by Die Burger begin werk en is kort daarna na die eerste redaksie van Beeld verplaas. Die redakteurs en politieke skrywers was almal gabbas en drinkebroers van die NP-binnekring en op een na, sover ek weet, lede van die geheimsinnige Broederbond. Daarna, in 1982, was ek die politieke redakteur van die Financial Mail met die redakteur, Stephen Mulholland, wat in die binneste binnekring van die Engelssprekende geldbase was, en toe politieke korrespondent van Sunday Times, met die redakteur, Tertius Myburgh, wat huisvriende van die top-Natte én die sakebase was.

Dit het my altyd dwars in die krop gesteek en ek het, tot my eie nadeel, herhaaldelik hierteen in opstand gekom. Ek het nog nooit ’n sosiale verhouding met enige senior politikus, sakeleier of amptenaar gehad nie – dis in elk geval nie my dam se eende nie. As ek probeer het, sou dit nie lank gehou het nie, want ek sou hulle gebrand het as hulle droogmaak en ek sou nooit die geheime kon hou wat hulle met my deel nie.

Die een politikus wat ek by sy huis ontmoet het, was Nelson Mandela, wat my vir tee genooi het vier dae ná sy vrylating in 1990. Hy het later mooi goed oor my in die openbaar gesê, maar was baie kwaad vir my toe ek oor sy destydse vrou, Winnie, se wandade berig het. Sorry, oubaas, you win some, you lose some.

Praat van geheime. Ek weet vir ’n feit dat my destydse base by die ou Naspers-koerante en hulle politieke korrespondente die stories van die Inligtingskandaal in die laat-1970’s deeglik geken het, maar hulle het daaroor geswyg en toegekyk hoe die Rand Daily Mail en die Sunday Express dit stukkie vir stukkie openbaar gemaak het – hulle het soms self saam met die NP probeer om dié verslaggewing verdag te maak.

Toe ons by die oorspronklike Vrye Weekblad Dirk Coetzee se stories van die polisie se bloedige Vlakplaas-moordbende gepubliseer het, het die Afrikaanse koerante en die SAUK aktief aan die staat se propagandaveldtog deelgeneem om ons (en vir Coetzee) te diskrediteer, met leuens wat hulle gewéét het is leuens.

Die Suid-Afrikaanse media is deesdae op ’n veel beter plek, hoewel die Guptas se avonture met ANN7 en The New Age en Iqbal Survé se stelselmatige vernietiging van eens trotse koerante laagtepunte is.

Ek lees gereeld op sosiale media en elders dat die “hoofstroommedia” nie te vertrou is nie en almal donker agendas het. Van die mees eerbare, etiese en dapper mense wat ek in my lewe ontmoet het, was joernaliste. (Daar was/is ook ’n paar knolle, waar watter beroep het dit nie? Ons moet dié ouens net self uitwys.)

Die meeste joernaliste is mense wat ’n stryd voer om jou in te lig oor wat in jou wêreld aangaan en om jou regte te beskerm deur dié in magsposisies verantwoordbaar te hou.

Help asseblief om hulle ook te beskerm as hulle onder druk kom.

Groetnis
Max

All day I watch the cooking shows, perhaps
for the company of the colours. I have slow
apricot memories. I think I seek in them
a grandmother and a kitchen heavy
with years. I think I watch

for beginnings, perhaps all beginnings.
A girl learning to keep from crying
when she slices an onion, when
she remembers the country she has left.
All day I watch to keep from crying.

– Gabeba Baderoon

(Uit: The Dream in the Next Body)

♦ VWB ♦

NEEM DEEL AAN DIE GESPREK: Gaan na heel onder op hierdie bladsy om op hierdie artikels kommentaar te lewer. Ons hoor graag van jou!